Μπερνίνι, Τζαν Λορέντσο

(Gian Lorenzo Bernini, Νάπολη 1598 – Ρώμη 1680). Ιταλός αρχιτέκτονας, γλύπτης, ζωγράφος και σκηνογράφος. Είναι, μαζί με τον Μπορομίνι και τον Ρούμπενς ένας από τους μεγάλους δημιουργούς του μπαρόκ. Εκτός από μια σύντομη περίοδο τον πρώτο καιρό της ανάρρησης στον θρόνο του πάπα Ινοκέντιου Γ’ (που προτίμησε για ένα διάστημα τον Αλγκάρντι και τον Μπορομίνι) ήταν και επίσημα η κυριότερη προσωπικότητα του ρωμαϊκού καλλιτεχνικού περιβάλλοντος του 17ου αι. Οι ποντίφικες τον χρησιμοποίησαν ακόμα και για την οργάνωση των τελετών και των γιορτών. Ο Μ. συνέβαλε επίσης στο θέατρο γράφοντας κωμωδίες, σχεδιάζοντας ενδυμασίες και κατασκευάζοντας πρωτότυπες σκηνικές μηχανές. Βοηθούμενος από τους ισχυρούς φίλους του, από την ορμητική ιδιοσυγκρασία του και από μια έμφυτη πονηρία, ο Μ. έγινε ο σκηνοθέτης μιας ολόκληρης εποχής, τόσο φημισμένος στην Ευρώπη, ώστε το 1664 ο Λουδοβίκος ΙΔ’ τον προσκάλεσε στο Παρίσι για να δώσει τη γνώμη του για την αναμόρφωση του βασιλικού ανακτόρου του Λούβρου. Ο Μ. άρχισε τη σταδιοδρομία του ως γλύπτης: διαμορφώθηκε στη σχολή του πατέρα του Πιέτρο, αλλά γρήγορα κατόρθωσε να πετύχει εντελώς πρωτότυπες εκφράσεις με τη δημιουργία από το 1620 έως το 1623 του Δαβίδ και μερικών περίφημων συμπλεγμάτων με μυθολογικό θέμα, όπως η Αρπαγή της Περσεφόνης και Απόλλων και Δάφνη. Στα έργα αυτά, απελευθερωμένος από τους κανόνες του ύστερου μανιερισμού, έδωσε με τον πλασμό και τη σύνθεση εντελώς καινούριες χρωματικές και κινησιακές εντυπώσεις, εγκαινιάζοντας έτσι την τεχνοτροπία της γλυπτικής του μπαρόκ. Στη μεταγενέστερη γλυπτική του, αν και δε λείπουν τα εκλεκτά πρωτότυπα έργα, όπως η προτομή του Κονστάντσα Μποναρέλι με τον θερμό αισθησιασμό και η δυνατή προτομή του προστάτη του καρδινάλιου Σκιπίωνα Μποργκέζε, ο Μ. επιδίωξε την όσο το δυνατό μεγαλύτερη αξιοποίηση των ζωγραφικών δυνατοτήτων της γλυπτικής μέσα σε μεγάλα διακοσμητικά σύνολα, όπου συνδυάζονταν η αρχιτεκτονική, η διακόσμηση και η, σκηνογραφία. Η τάση αυτή διακρίνεται ήδη στο επιβλητικό κιβώριο του Αγίου Πέτρου, την πρώτη επίσημη παραγγελία που πραγματοποίησε (1624), το οποίο με την κυκλική κίνησή του, τους στρεπτούς κίονες, τις χρωματικές εντυπώσεις που προκαλεί ο χαλκός, αποτελεί ένα αυθεντικό δείγμα τέχνης μπαρόκ. Στη Ρώμη, εκτός από τις λαμπρές διακοσμήσεις στο εσωτερικό της βασιλικής του Βατικανού, οι οποίες επεκτείνονται και στους πεσσούς του τρούλου, στα πλάγια κλίτη και στην αψίδα (1657), η πληθωρική ιδιοσυγκρασία του καλλιτέχνη και η εκπληκτική δεξιοτεχνία του είχαν την ευκαιρία να εκδηλωθούν με τη σύλληψη και την αναμόρφωση μεγάρων και κήπων, πλατειών και κρηνών, όπως η Κρήνη των Ποταμών στην Πλατεία Ναβόνα (1647), στην οποία εκτυλίσσεται ένα παιχνίδι φοινίκων, λιονταριών, αλόγων, κροκοδείλων και πιδάκων. Στο πιο φημισμένο έργο του, το παρεκκλήσιο Κορνάρο στη Σάντα Μαρία ντέλα Βιτόρια (1646), ο Μ., επηρεασμένος από τον θρησκευτικό μυστικισμό της εποχής, δημιούργησε την Έκσταση της Αγίας Θηρεσίας, ακολουθώντας τη δραματική αφήγηση της ίδιας της αγίας. Η αρχιτεκτονική δραστηριότητα του Μ. άρχισε την εποχή του πάπα Ουρβανού H’ με τις εργασίες του μεγάρου Μπαρμπερίνι και πήρε τεράστιες διαστάσεις επί Αλέξανδρου Z’ (1655 – 77). Εκτός από τη μεγάλη κιονοστοιχία του Αγίου Πέτρου (που δίνει την εντύπωση στους πιστούς ότι τους υποδέχονται δύο ανοιχτές αγκάλες ενός σώματος, του οποίου το κεφάλι συμβολίζεται από τον τρούλο), στην ίδια εποχή ανήκουν η βασιλική κλίμακα του Βατικανού και οι περίκεντροι ναοί του Σαντ Αντρέα αλ Κουϊρινάλε – το αγαπημένο έργο του καλλιτέχνη – του Σαν Τομάζο ντα Βιλανόβα στο Καστέλ Γκαντόλφο, της Ασούντα στην Aρίτσια, η προοπτική διευθέτηση του ανακτόρου του Μοντετσιτόριο και το αρχικό σχέδιο του μεγάρου Οντεσκάλκι. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του το θέμα του θανάτου (που είχε ήδη πραγματευθεί στα ταφικά μνημεία του Ουρβανού H’ και του Αλέξανδρου Z’) οδήγησε τον Μ. σε μια κάθαρση των εκφραστικών του μέσων, όπως φανερώνει η υψηλή πνευματικότητα του τελευταίου αριστουργήματος του, του αγάλματος της μακαρίας Λουντοβίκα Αλμπερτόνι (1675-76) στην εκκλησία του Σαν Φραντσέσκο α Ρίπα. Ο Μ. θεωρήθηκε στην εποχή του ενσάρκωση του Μιχαήλ Άγγελου. Η επίδρασή του στις αισθητικές αντιλήψεις των συγχρόνων του δεν ήταν μικρότερη από του Μπουοναρότι. Εκτός των άλλων, δημιούργησε και μια μεγάλη σχολή, που δεν έσβησε παρά με την επικράτηση του νεοκλασικισμού. Η «Αρπαγή της Περσεφόνης», που βρίσκεται στην Πινακοθήκη Μποργκέζε της Ρώμης. Τζαν Λορέντσο Μπερνίνι: «Η Κρήνη των Ποταμών», συντριβάνι στην πλατεία Ναβόνα της Ρώμης. Η πρόσοψη του μεγάλου Μπαρμπερίνι στη Ρώμη, ένα από τα αξιολογότερα επιτεύγματα του μεγάλου Ιταλού αρχιτέκτονα, γλύπτη, ζωγράφου και σκηνογράφου Τζ. Λ. Μπερνίνι (1598-1680).